Giriş
Fikir Bulmak
Karakter Oluşturmak
Kurgu ya da Olay Örgüsü
Yıllar önce Mor Bulutlar Altında isminde bir roman yazmıştım. Roman post-travmatik stres bozukluğu yaşayan bir genç adam hakkındaydı. Bir trafik kazası geçiriyor, bunalıma giriyor ve hayatı sorgulamaya başlıyor vb. Romanı değerlendirilmek üzere İletişim Yayınları'na göndermiştim. Gelen cevapta romanın insanı anlatmakta başarılı olduğunu ancak kurgusunun beceriksizce oluşturulduğunu, kurgu meselesi üzerine kafa yormam gerektiğini söylemişlerdi. Böylece kurgunun öneminin farkına varmıştım. (Üslupçu bir okur olduğum için kurgu o güne dek romanlarda önem verdiğim bir şey değildi)
Kurgu ya da olay örgüsü roman yazarken özellikle önem kazanıyor. Başlangıçta iyi bir planlama yapmadan bir roman için yola çıkmak mümkün değil. Öykü şiire daha yakın bir dal olduğu için tümüyle doğaçlama yaparak götürmek mümkün olabilir ama roman söz konusu olduğunda kurgu üzerinde kafa yormak elzem hale geliyor.
Orhan Pamuk'un Saf ve Düşünceli Romancı kitabında tartıştığı gibi romanı doğaçlamaya dayalı olarak yazmak mı ya da yoksa inceden inceye planlayarak yazmak mı tercih edilmeli? Ben inceden inceye planlayarak yazamıyorum ya da ayrıntılı planlar bende çalışmıyor ama bir roman yazacaksınız açıktır ki genel itibariyle ne hakkında olduğu, nasıl gelişeceğini biliyor olmamız gerekir. Yazarken bilinçaltımız bize yol gösteriyor ve bilinçaltının gösterdiği yol aslında en iyisi ama bilinçaltına/ilhama gereğinden fazla yüklenildiği zaman işin altından kalkamıyor ve dağılıp kaybolma riski ortaya çıkıyor. Onun için özellikle uzun metinlerde bir genel planlama yapmaya ihtiyaç var.
Roman, karakterlerin istedikleri şeyleri gerçekleştirmeye çabası olarak kabaca tarif edilebilir. Burada sadece ana karakterin değil tüm karakterlerin gerçekleştirmek istediği hedefleri olmalı. Hiçbir şey istemiyorlarsa bir bardak su istesinler diye bir espri bile vardır konu hakkında. Karakterlerin hedeflerini gerçekleştirmek konusunda güçlü motivasyonlarının olması yani meselenin karakter için ölümcül derecede önemli olması arzu edilen bir durum.
Okuru ortalama 250 sayfa sürecek bir okuma yolculuğuna ikna etmek, bunun devamlılığını sağlamak kolay iş değil. Burada yazarın en önemli silahlarından biri okurda merak uyandırmak. Merak uyandıran öğeler kanca diye de isimlendiriliyorlar. Her bölümde okuyucunun bir şeyi merak edip bir süre sonra merak ettiği şeyin sonucunu öğreniyor olması sürükleyiciliğe katkı sağlıyor. Merak demişken öngörülebilir olmak bir yazar açısından arzu edilir bir durum değil. Klişelerden de kaçınmak gerekiyor.
Bir romanın yapısında başlangıç, gelişme ve sonuç olarak isimlendirebileceğimiz üç ana bölüm bulunuyor. Başlangıç kısmında karakterleri ve ortamı tanıtıyoruz, konunun ne olduğunu okura gösteriyoruz. Gelişme bölümünde ana karakterimiz ve yan karakterlerimiz hedeflerine ulaşmaya çalışıyorlar ve sonuç bölümünde işler iyice kızışıyor ve olaylar bir sonuca bağlanıyor.
Roman oldukça kompleks yapılı bir sanat eseri. Romanın içinde denemeler, şiirler, öyküler, mektuplar kullanmak mümkün. Diğer türlerden biri ya da birkaçından yararlanmak romanda kullanmayı sevdiğim yenilikçi bir yaklaşım.
Karakterlerin güçlü motivasyonlarının olması gerektiğinden söz etmiştim. Bir de zaman baskısı altında olurlarsa roman daha sürükleyici hale geliyor. Filmlerde görürsünüz; bir saatli bomba vardır, patladı patlayacak. Hep de nedense o bomba patlamaya bir saniye kala halledilir.
Bir romanda okuyucunun dolduracağı boşluklar bırakmak, böylece okuyucunun hayal gücüne alan açmak arzu edilen bir durum. Anlaşılmaz olmak iyi olmadığı gibi her şeyi körün parmağı gibi okurun gözüne sokmak da doğru değil. Belirsizlik konusunda bıçak sırtı bir denge söz konusu.
Anlatımda şimdiki zamanda kalmak her zaman tercih ediliyor. Geriye dönüşlere mümkün olduğunca başvurmamak ve olayları olurken aktarmak anlatımı daha canlı ve heyecanlı kılıyor. Zaman mühendisi isimli öykümde zamanda sürekli atlamalar yapmıştım çünkü tema zamanda yolculuktu. Temayla anlatım biçiminin uyumlu olması adına öyle bir tercih yapmıştım. Daha önce de söylediğim gibi burada önerdiğim her türlü kural çiğnenmek için var.
Meşhur "anlatma göster" mottosu da okurun olayları zihninde yaratmasına paralel bir öneri. Olayları okura gösterdiğimiz zaman anlıyor ve sahipleniyor. Yazar anlattığında ise o kadar inandırıcı olmuyor.
Okurlar sürprizlerden ve şaşırtılmaktan hoşlanıyorlar ve olayların bir anda yön değiştirip farklı bir boyuta geçmesinden keyif alıyorlar.
Roman sırasında bazen sarsıcı, büyük olaylar meydana geliyor. Hem bu olayları inandırıcı kılmak hem de okuru bunlara hazırlamak için olayın tohumlarının daha önce bir yerlere atılması, okura olacakların sezdirilmesi sevdiğim bir edebi yöntem.
Roman bölümlerden oluşuyor ve aslında her bölümün kendi içinde bir amacı var. Amacı gerçekleştirmek için verilen bir mücadelenin sonunda (genellikle olumsuz) bir sonuç meydana geliyor.
Bir romanı kurgularken önce deli bir adam, daha sonra bir marangoz, daha sonra bir mimar ve en sonunda bir yargıç gibi davranmak öneriliyor. Yani başlangıçta düşüncelerimiz tümüyle özgür olmalı. Daha sonra bir şeyleri ufak ufak inşa etmeye başlıyoruz ve o inşa ettiğimiz şeyleri bir iç mimar gibi düzenliyoruz ve yargılama işini en sona bırakıyoruz.
Bir kurgu eserde herşeyin gerçekleşmesi mümkün. Bilimkurgu eserlerinde fizik kuralları bile değişiyor. Ana akım roman kurgularında da son derece özgürüz ancak iç tutarlılık koşuluna uymak koşuluyla. Kurguladığımız dünyanın kendi içinde tutarlı olması gerekiyor.
Roman ve öykülerimde bir olayın ya da temanın birden fazla kez tekrarlanmasını seviyorum. Eserin kendi içinde yapılan göndermeler, tekrarlanan temalar hoşuma gidiyor. Esere bir bütünlük havası verdiğini düşünüyorum.
Kurgu roman yazma sürecinin en zor kısmı olarak görünüyor. Diğer konularda olduğu gibi birazcık tecrübe etmekle de ilgili. Tecrübe ettikçe kurgular daha olgun hale geliyor.
Bu yazıdan kurgu konusunda sizlere genel bir fikir vermek istedim. Okuduğunuz için teşekkür ederim.
Image Source: https://unsplash.com/photos/udxE_TEBX1Q