Idę sobie do pracy, a tu... czarci krąg! Może to znak? Może lepiej nie iść? :) Dawniej, gdy ten ciekawy mechanizm biologii grzybów nie był jeszcze znany, powstawanie kręgów przypisywano działalności diabła, czarownic, czarnoksiężników, niebezpiecznych wróżek. Nic dobrego - sama czarna magia.
Czarci krąg, czarcie koło, koło czarownic. W języku polskim zdecydowanie negatywne konotacje. W angielskim nieco delikatniej - fairy ring, elf ring, ale te fairies też mogły uczciwego człowieka na manowce sprowadzić. W kulturze europejskiej wszędzie powracają przesądy ostrzegające przed wchodzeniem w krąg - Francuzi obawiali się przekleństwa, w wielu krajach była to wróżba śmierci w młodym wieku, a Anglosasi wierzyli, że wróżki mogą w swym kręgu "zatańczyć" nieostrożnego wędrowca na śmierć lub doprowadzić go do szaleństwa. Na Wyspach Brytyjskich funkcjonował również przesąd, wedle którego każdy, kto narusza obwód kręgu, staje się niewidzialny dla śmiertelników przechodzących mimo i może nie być w stanie wyrwać się z tej pułapki.
W tradycji anglosaskiej i skandynawskiej powstanie kręgu jest wynikiem tańca w takim miejscu wróżek lub elfów. Z kolei w tradycji niemieckiej uważano, że kręgi powstają w miejscu tańca czarownic w Noc Walpurgii. W Holandii wierzono, że kręgi pokazują miejsce, gdzie diabeł postawił kanę z mlekiem. W Tyrolu z kolei kręgi przypisywano smokom - gdy smok zakreślił na ziemi ognistym ogonem takie koło, wtedy przez siedem lat nie mogło tam rosnąć nic oprócz muchomorów.
A jak wygląda mechanizm tego zjawiska? Otóż około 60 gatunków grzybów wykazuje tendencję do wzrostu w kręgach. Rozróżnia się dwa typy kręgów grzybowych. Te w lesie mają podłoże mikorytyczne - związane z symbiozą grzybów z drzewami, te, które spotkać można na łąkach i trawnikach, to tak zwane kręgi wolne (niemikorytyczne).
Grzyby odżywiają się poprzez wchłanianie substancji organicznych z podłoża. Jeżeli cząsteczki tych substancji są zbyt duże do wchłonięcia, grzyb wydziela ze strzępków grzybni enzymy tnące je na mniejsze. Taka działalność nie pozostaje bez wpływu na otoczenie. Bytowanie grzybów w danym miejscu może spowodować bujny wzrostu traw (gdy produkty przemiany materii grzyba stymulują rośliny do wzrostu), wyjałowienie podłoża i obumieranie roślinności, lub powstanie początkowo małego, a w kolejnych sezonach coraz większego kręgu owocników. Pamiętajmy, że grzyby to nie tylko owocniki, to przede wszystkim struktury grzybni żyjące w glebie.
A dlaczego krąg? Zaczyna się od pojedynczego zarodnika. Gdy wytworzy on pierwszą niewielką strukturę grzybni, korzysta z substancji zawartych w podłożu w punkcie wyjściowym. Gdy gleba w tym miejscu będzie już mało odżywcza, strzępki grzybni naturalnie przerosną na zewnątrz dotychczasowego miejsca pobierania pokarmu, a z czasem dalej i dalej. Kręgi niektórych gatunków grzybów mogą mieć nawet ponad 10 metrów średnicy.
Japońscy naukowcy prowadzący badania nad jednym z popularnych jadalnych grzybów japońskich (Tricholoma matsutake) zauważyli, że na wzrost tego grzyba w kręgach mogą również wpływać bakterie żyjące w podłożu.
Zależnie od struktury podłoża lub występujących w nim naturalnych przeszkód, krąg może być bardzo wyraźny, rysować się z przerwami lub występować w formach dłuższych lub krótszych łuków.
W naszym kraju najczęściej napotkać można na kręgi muchomorów czerwonych (Amanita muscaria (L.) Lam.) oraz kilku gatunków grzybów z rodziny pieczarkowatych - czubajek (Macrolepiota), gąsek (Tricholoma) i pieczarek (Agaricus). Prezentowany na zdjęciach czarci krąg utorzyły zarodniki twardzioszka przydrożnego (Marasmius oreades (Bolton) Fr.) wprawdzie z rodziny twardzioszkowatych, ale również z rzędu pieczarkowców. Jest to grzyb bardzo pospolity w Polsce - rośnie przy drogach, na skraju lasów, na łąkach i trawnikach.
 |  |
|---|
A na koniec powróćmy w świat legend, czarów, mocy nadprzyrodzonych.
Wyrwany z kręgu wróżek to ilustracja z książki Sikesa i Wirta British Goblins: Welsh Folk-lore, Fairy Mythology, Legends and Traditions z 1880 roku (domena publiczna).
Również około 1880 roku powstał obraz olejny The Fairy Ring; the Enchanted Piper, którego autorem jest William Holmes Sullivan.
Poszukajcie czarcich kręgów jeszcze tej jesieni.