Dzięki wydawnictwu Skarpa Warszawska wznowiona została ostatnio seria książek Iana Fleminga – mistrza gatunku powieści szpiegowskiej. Główny bohater jego powieści, James Bond, za sprawą kina stał się globalną ikoną popkultury. Zapomnijmy jednak na chwilę o filmowych kreacjach Seana Connery'ego, Rogera Moore'a, George'a Lazenby'ego, Timothy'ego Daltona, Pierce'a Brosnana czy ostatnio Daniela Craiga. Zapomnijmy o gadżetach, sportowych samochodach, pięknych kobietach i wstrząśniętym martini. Zanim James Bond stał się tym, kim jest, był bohaterem literackim – zimnym, brutalnym i naznaczonym psychicznymi bliznami. W "Casino Royale", pierwszej powieści Iana Fleminga z 1953 roku, nie znajdziemy tego wszystkiego, co wymieniłem. W zamian dostajemy twardy, szorstki thriller szpiegowski, który obnaża prawdziwą, mroczną naturę agenta 007.
Zarys fabuły
Akcja powieści jest zwarta i precyzyjna. James Bond, świeżo po uzyskaniu statusu "00" (licencji na zabijanie), otrzymuje swoją pierwszą poważną misję. Ma zdemaskować i doprowadzić do bankructwa niejakiego Le Chiffre'a – skarbnika francuskiej centrali radzieckiego kontrwywiadu SMERSH. Le Chiffre, po fatalnych inwestycjach, desperacko próbuje odzyskać stracone pieniądze przy karcianym stole w luksusowym kasynie w Royale-les-Eaux.
Zadaniem Bonda jest pokonanie go w jego własnej grze – w bakarata na wysokie stawki. To nie jest jednak prosta rozgrywka. To psychologiczny pojedynek, w którym każda karta i każdy gest mogą oznaczać życie lub śmierć. Gdy pieniądze i szczęście zaczynają opuszczać Le Chiffre'a, gra przenosi się poza kasyno, a Bond staje się celem bezwzględnych zabójców. Stawką w grze przestaje być gotówka, a staje się nią przetrwanie.
Bohaterowie: Archetypy, które zdefiniowały gatunek
Literacki Bond jest daleki od wizerunku nieśmiertelnego playboya. To "tępe narzędzie" w rękach rządu, człowiek zmęczony i cyniczny, który odczuwa fizyczny i psychiczny ból. Fleming nie szczędzi mu porażek – Bond popełnia błędy, wpada w zasadzki i zostaje poddany brutalnym torturom. Co najważniejsze, w "Casino Royale" po raz pierwszy i ostatni zakochuje się bez pamięci, co czyni go postacią tragiczną i zaskakująco ludzką.
Pierwszą i najważniejszą kobietą w życiu Bonda jest Vesper Lynd. Nie jest typową "dziewczyną Bonda", a skomplikowaną, inteligentną i tajemniczą agentką przydzieloną do jego misji. Ich relacja jest pełna namiętności, ale i nieufności. To jej los i ostateczna zdrada kształtują Bonda, którego znamy – mężczyznę nieufnego wobec kobiet i emocjonalnie zamkniętego. Jej postać rzuca cień na całą resztę serii.
Jak w każdej powieści szpiegowskiej, musi znaleźć się też odpychający czarny charakter. W "Casino Royale" tę rolę powierzono Le Chiffre'owi. W przeciwieństwie do wielu znanych z kina wrogów Bonda, Le Chiffre nie jest szaleńcem pragnącym władzy nad światem. To zdesperowany, spocony księgowy, którego strach czyni niezwykle okrutnym. Jego fizyczność i patetyczna walka o przetrwanie czynią go bardziej realistycznym i przerażającym niż wielu jego filmowych następców.
Seria powieści z Jamesem Bondem: Świat zimnej wojny
Ian Fleming, były oficer wywiadu marynarki wojennej, pisał swoje książki w samym sercu zimnej wojny. Jego proza jest oszczędna, precyzyjna i pełna autentycznych detali. Fleming z lubością opisuje marki papierosów, luksusowe potrawy, mechanizmy zegarków i zasady gier karcianych, tworząc niezwykle sugestywny świat. Powieści są znacznie mroczniejsze i bardziej przyziemne niż większość filmów. To historie o szpiegostwie jako brudnej, wyniszczającej pracy, a nie efektownej przygodzie.
Kinowa adaptacja, podobieństwa i różnice
Powieści Fleminga wielokrotnie adaptowano na potrzeby kina, ale "Casino Royale" długo czekało na swoją kolej. Co prawda powstały wcześniej kuriozalne adaptacje: telewizyjna z 1954 roku i komedia z 1967 roku, ale dopiero film z 2006 roku w reżyserii Martina Campbella z debiutującym w roli Bonda Danielem Craigiem jest powszechnie zaliczany do oficjalnego kanonu. Jednocześnie jest to jedna z najwierniejszych adaptacji książek Fleminga. Twórcy zdecydowali się tym filmem na zresetowanie serii, co pozwoliło pokazać mniej doświadczonego Bonda. Jego akcja toczy się tuż po tym, gdy James Bond otrzymał „licencję na zabijanie”.
Realia XXI wieku wymusiły wprowadzenie kilku zmian, które przeniosły akcję z realiów zimnej wojny do ery po 11 września. Radziecki SMERSH został zastąpiony przez globalną siatkę terrorystyczną finansowaną przez tajemniczą organizację Quantum (później włączoną w skład WIDMA/SPECTRE). Klasyczny bakarat zastąpiono znacznie bardziej popularnym i filmowym Texas Hold'em. Oczekiwania współczesnego widza wymusiły też dodanie spektakularnych sekwencji akcji, pościgów samochodowych czy widowiskowych pojedynków, których nie znajdziemy w literackiej wersji.
Podsumowanie
"Casino Royale" to fundament, bez którego nie da się w pełni zrozumieć mitu Jamesa Bonda. To surowy, psychologiczny thriller, który pokazuje bohatera z krwi i kości, a nie niezniszczalną maszynę do zabijania. Film z Danielem Craigiem jest jego znakomitym hołdem i prawdopodobnie najwierniejszą duchem adaptacją w historii serii, która idealnie uchwyciła mrok i tragizm postaci stworzonej przez Fleminga. Jeśli znasz Bonda tylko z ekranu, sięgnięcie po literacki pierwowzór będzie szokującym, ale i fascynującym doświadczeniem, które na zawsze zmieni Twoje postrzeganie agenta 007.
W cyklu "Ostatnio przeczytałem" chciałbym się dzielić z wami refleksjami na temat przeczytanych (lub odsłuchanych) książek. Kryminały i powieści sensacyjne są mi zdecydowanie najbliższe, ale często sięgam po political-fiction albo książki dokumentalne, biogramy czy wspomnienia.