Zasady procesowe są to najważniejsze postulaty, które muszą być realizowane w całym procesie karnym
- zasada humanitaryzmu – wynika z prawa międzynarodowego, z Konwencji Europejskiej, z Międzynarodowego paktu praw obywatelskich i politycznych , Konwencji o zakazie stosowania tortur.
- zakaz stosowanie tortur
- zakaz nieludzkiego traktowania
- zakaz poniżającego traktowania
- nie ma u nas bezpośredniego przepisu, ale przepisy wykonujące je i chroniące:
- zasada jawności rozprawy sądowej
- art.171 par.4 i 5 – dotyczy przesłuchania: zakaz pytań sugerujących odpowiedź, zakaz stosowania przymusu fizycznego lub psychicznego lub groźby, zakaz stosowania hipnozy, zakaz stosowania środków medycznych wpływających na wolę przesłuchiwanego, zakaz przesłuchiwania w godzinach nocnych, pijanych, itp.
Art. 171. § 1. Osobie przesłuchiwanej należy umożliwić swobodne wypowiedzenie się w granicach określonych celem danej czynności, a dopiero następnie można zadawać pytania zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi.
§ 2. Prawo zadawania pytań mają, prócz organu przesłuchującego, strony, obrońcy, pełnomocnicy, biegli oraz podmiot określony w art. 416. Pytania zadaje się osobie przesłuchiwanej bezpośrednio, chyba że organ przesłuchujący zarządzi inaczej.
§ 3. Jeżeli osoba przesłuchiwana nie ukończyła 15 lat, czynności z jej udziałem powinny być, w miarę możliwości, przeprowadzone w obecności przedstawiciela ustawowego lub faktycznego opiekuna, chyba że dobro postępowania stoi temu na przeszkodzie.
§ 4. Nie wolno zadawać pytań sugerujących osobie przesłuchiwanej treść odpowiedzi.
§ 5. Niedopuszczalne jest:1) wpływanie na wypowiedzi osoby przesłuchiwanej za pomocą przymusu lub groźby bezprawnej, 2) stosowanie hipnozy albo środków chemicznych lub technicznych wpływających na procesy psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem.
§ 6. Organ przesłuchujący uchyla pytania określone w § 4, jak również pytania nieistotne.
§ 7. Wyjaśnienia, zeznania oraz oświadczenia złożone w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi lub uzyskane wbrew zakazom wymienionym w § 5 nie mogą stanowić dowodu.
- Zasady ustrojowo – organizacyjne – działają w postępowaniu przed sądem
- zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości: wynika z Konstytucji art.185 K RP: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy szczególne, sądy administracyjne. SN podejmuje odpowiedzi na zapytania prawne, wiążące dla pytającego; rozpoznaje kasacje; wydaje uchwały z mocą prawną. Sąd rejonowy, okręgowy – I instancja, okręgowy, apelacyjny – II instancja; sądy szczególne: Trybunał Stanu, sądy wojskowe. Definicja podmiotowa: wymiar sprawiedliwości to działalność niezawisłych sądów. Definicja przedmiotowa – w.s. to rozwiązywanie konfliktów między ludźmi wynikających ze stosunków prawnych; definicja mieszana – w.s. to rozstrzyganie konfliktów wynikających ze stosunków prawnych przez niezawisłe sądy. U nas zasadą jest sądowy wymiar sprawiedliwości, ale są wyjątki, np.: mandaty karne, czyli policja jest wymiarem sprawiedliwości. Kompetencje dla takich innych organów w.s. muszą być określone w ustawie, musi być wskazany zakres spraw, w których mogą sprawować wymiar sprawiedliwości, musi być zapewniona możliwość odwołania się do sądu.
- zasada udziału czynnika społecznego w procesie karnym : działa tylko w sądzie pierwszej instancji, nie działa w postępowaniu przygotowawczym. Udział w 3 formach: udział społeczeństwa w składzie orzekającym sądu ,ławnicy – art.182 K RP – ławnik ma takie same prawa jak sędzia, bierze udział w głosowaniu i orzekaniu, nie może być przewodniczącym składu orzekającego, nie podpisuje uzasadnienia wyroku, chyba że miał zdanie odrębne, podpisuje wyrok; udział przedstawiciela społecznego; jawność rozpraw. Ze względu na ławników /art.28 i 29/ - rozprawa: reguła to składy jednoosobowe ,jeden sędzia, w trudniejszych sprawach decyzją Prezesa = trzyosobowy: jeden sędzia, dwóch ławników.
Art. 28. § 1. Na rozprawie głównej sąd orzeka w składzie jednego sędziego, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Sędzia ma prawa i obowiązki przewodniczącego.§ 2. W sprawach o zbrodnie sąd orzeka w składzie jednego sędziego i dwóch ławników.§ 3. Ze względu na szczególną zawiłość sprawy sąd pierwszej instancji może postanowić o rozpoznaniu jej w składzie trzech sędziów.§ 4. W sprawach o przestępstwa, za które ustawa przewiduje karę dożywotniego pozbawienia wolności, sąd orzeka w składzie dwóch sędziów i trzech ławników.
Art. 29. § 1. Na rozprawie apelacyjnej i kasacyjnej sąd orzeka w składzie trzech sędziów, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej.§ 2. Apelację lub kasację od wyroku orzekającego karę dożywotniego pozbawienia wolności rozpoznaje sąd w składzie pięciu sędziów.
Jeżeli czyn zagrożony dożywociem = 5 osób ,dwóch sędziów, trzech ławników a w odwołaniu 5 sędziów zawodowych. Na posiedzeniach sąd orzeka jednoosobowo, chyba że Prezes sądu zmieni na skład 3 osobowy, nie ma tu ławników, tylko sędziowie zawodowi, odwołanie – jednoosobowo, chyba że pierwsza instancja 3 osobowa, to tam też 3.
- Zasada współdziałania ze społeczeństwem – przedstawiciel społeczny, ławnik, jawność rozprawy. Inne formy współpracy społeczeństwa z wymiarem sprawiedliwości to poręczenie społeczne, poręczenie osoby godnej zaufania, zawiadomienie o przestępstwie. Dwa pierwsze to środki zapobiegawcze przeciw trafieniu do aresztu: różnica to pierwszy przypadek poręczenia przez organizację, drugi to konkretna osoba gwarantująca. Zawiadomienie to np. denuncjacja, jak również moralny obowiązek. W przypadku instytucji to nawet prawny obowiązek kierownika takiej jednostki. Ustawa o postepowaniu z nieletnimi – obowiązek poinformowania opiekuna, rodzica, itd. w przypadku demoralizacji
- Zasada niezawisłości sędziowskiej: art.178 K RP, sędzia podlega Konstytucji i ustawie.
- Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom.
- Sędziom zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków.
- Sędzia nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.
Prokurator tylko jest niezależny, ale podległy przełożonemu i musi realizować jego założenia. Niezawisłość sędziego dotyczy tylko spraw orzekania, a nie spraw administracyjnych. Oznacza, że sędzia musi stosować przepisy konstytucji i ustaw, musi stosować przepisy wykonawcze, ale pod warunkiem, że są zgodne z ustawą, sędzia nie jest związany instrukcjami i wytycznymi organów państwowych, sędzia orzeka wg wewnętrznego przekonania i nikt nie może wpływać na jego decyzje ani go w tej funkcji zastępować; sędzia ma obowiązek samodzielnie rozstrzygać kwestie prawne i faktyczne. Pomimo tej niezawisłości istnieją sytuacje, gdy sędzia będzie ograniczany: związany jest wykładnią TK; prawotwórczymi rozstrzygnięciami innego sądu; zapatrywania prawne i wskazania sądu odwoławczego; rozstrzygnięcia prawne Sądu Najwyższego; uchwały z mocą prawną.
Zdjęcie :https://pixabay.com/en/photos/?q=law&hp=&image_type=all&order=&cat=&min_width=&min_height=
Źródła : Kodeks postępowania karnego, Konstytucja RP