Po pierwsze należałoby zaznaczyć, że nie ma jednej definicji polityki społecznej, z którą zgadzaliby się wszyscy pracownicy naukowi. Zależy to w dużej mierzę od orientacji metodologicznej i teoretycznej autorów i może być ona rozpatrywana jako dyscyplina naukowa oraz jako dziedzina praktyki.
Według Małej encyklopedii PWN polityka społeczna to: celowa działalność państwa i innych instytucji publicznych w dziedzinie kształtowania optymalnych warunków życia i pracy ludności oraz stosunków międzyludzkich; także nauka
o celowym oddziaływaniu na układ stosunków społecznych i przekształcaniu warunków życia ludności; w jej zakres wchodzą: polityka ludnościowa i rodzinna, także polityka zatrudnienia, kształcenia, dochodów i struktury wydatków, wyżywiania mieszkańców, kulturalna, ochrona pracy, zabezpieczenia społecznego i ochrony zdrowia, walki
z patologią społeczną oraz zagadnienia prognozowania społecznego. [Mała encyklopedia PWN, 1995: 668-669]
Wacław Szubert twierdzi, że: polityka społeczna to celowe oddziaływanie państwa, związków zawodowych i innych organizacji na istniejący układ stosunków społecznych, zmierzające do poprawy warunków bytu i pracy szerokich warstw ludności, usuwania nierówności społecznych oraz podnoszenia kultury życia. [Polityka społeczna, 1979: 121]
Natomiast Stanisław Rychliński, że: polska polityka społeczna to naukowo usystematyzowany zbiór wskazówek jak usuwać albo chociaż łagodzić niesprawiedliwości i szkody płynące dla jednostki i społeczeństwa z ustroju pracy najemnej i jak przeciwdziałać dalszemu narastaniu tych niesprawiedliwości i powstawaniu nowych szkód. [Rychliński, 2003: 15]
Według Juliana Auleytnera: polityka społeczna to działalność państwa, samorządu i organizacji pozarządowych, której celem jest wyrównywanie drastycznych różnic socjalnych między obywatelami, dawanie im równych szans i asekurowanie ich przed skutkami ryzyka socjalnego. [Auleytner, Głąbicka, 2000: 16]
A Ryszard Szarfenberg, że : polityka społeczna to działalność publiczna, której zamierzone cele i osiągane rezultaty dotyczą warunków, poziomu i jakości życia społeczeństw jako całości, a także wybranych zbiorowości osób, rodzin czy gospodarstw domowych. [http://www.pkps.org.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=152:6g-polityka-spoleczna& catid=2 4&Itemid=141]
Adam Kurzynowski twierdzi, że: polityka społeczna to działalność państwa, samorządu i organizacji pozarządowych zmierzająca do kształtowania ogólnych warunków pracy i bytu ludności, prorozwojowych struktur społecznych oraz stosunków społecznych opartych na równości i sprawiedliwości społecznej, sprzyjających zaspokajaniu potrzeb społecznych na dostępnym poziomie. Wg autora jest to definicja, która łączy w sobie to co w polityce społecznej najistotniejsze. [Kurzynowski, 2003: 11]
Reasumując, można stwierdzić, że przedstawione definicje pokazują podobny obraz polityki społecznej. Jawi się ona jako nauka, czy też aktywność określonych podmiotów, nastawiona na określony rozwój stosunków społecznych.
W poszczególnych definicjach przyjmuje się podobne założenia antropologiczne. Zgodnie z nimi, jednostki ludzkie są równe, a celem rozwoju społecznego jest w miarę egalitarne społeczeństwo oraz państwo zaangażowane w likwidowanie negatywnych szkód wynikających z rozwarstwienia społecznego i dążące do sprawiedliwości społecznej. [Krzyszkowski, Kutyło, Skrzyński, Pomoc Społeczna wobec zagrożenia wykluczeniem społecznym badania w województwie łódzkim, 2007: 15; Narski, 2000: 27-28]
Zadania i podmioty
Podmioty polityki społecznej to instytucje oraz organizacje, do których należy zadanie kształtowania zasad polityki społecznej oraz realizacja jej celów. Dzieli się je ze względu na obszar działania, ze względu na rodzaj, ze względu na funkcje.
Ze względu na obszar dzielimy je na organizacje międzynarodowe o zasięgu globalnym, takie jak: Organizacja Narodów Zjednoczonych (jej poszczególne agendy: UNESCO, FAO, UNICEF, WHO), Międzynarodowa Organizacja Pracy (powołano
w 1919 r. na paryskiej konferencji pokojowej, na podstawie XIII części traktatu wersalskiego). Organizacje regionalne – które obejmują działaniem obszar kontynentu (Unia Europejska powołuje organizacje ponadnarodowe, które realizują wspólny program polityki społecznej: biała księga europejskiej polityki społecznej; biała księga edukacji
i kształcenia). Jak również organizacje krajowe (narodowe), które dzielą się na podmioty: państwowe (publiczne) i jego instytucje, pozarządowe, lokalne. [Auleytner, 2000 :257,300; Kurzynowski, 2003: 16-17]
Podmioty państwowe odpowiadają za porządkowanie życia społecznego, tworzenie osłon socjalnych na poziomie ekonomicznych możliwości budżetowych, wyrównywanie szans życiowych zgodnie z zasadą konstytucyjnej sprawiedliwości. Do grupy podmiotów społecznych w ramach państwa zaliczane są tylko takie jednostki, które jako główne zadanie realizują cele społeczne, natomiast te, które realizują je w sposób pośredni nie będą do nich zaliczane. Do celów pozapaństwowych podmiotów polityki społecznej zalicza się organizacje, które mają na celu wspieranie bądź uzupełnianie działalności państwa w wyrównywaniu różnic społecznych. Chodzi zatem o wszechstronne uzupełnianie działań państwa na rzecz grup najsłabszych ekonomicznie. Organizacje pozarządowe stanowią od dawna liczący się sektor w systemach polityki społecznej krajów wysoko rozwiniętych. Podmioty lokalne a wśród nich przede wszystkim samorządy terytorialne. [Kurzynowski, 2003: 16-17]
Ze względu na funkcje podmioty polityki społecznej dzielimy na:
- ustawodawcze – Sejm i Senat, bo są głównym podmiotem ustawodawczym polityki społecznej i nadają jej kształt prawny, są organem, który sprawuje kontrolę nad poszczególnymi resortami działającymi w sferze społecznej
- wykonawcze – czyli Prezydent, Premier, Komitet Społeczno-Polityczny Rady Ministrów, Rządowa Komisja Ludnościowa; Minister Finansów; Minister Pracy
i Polityki Społecznej, Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji; Urząd
ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych, Minister Sprawiedliwości, Minister Zdrowia; Minister Edukacji Narodowej; Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi . - kontrolne – Państwowa Inspekcja Pracy, Najwyższa Izba Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka .
- sądownicze – Trybunał konstytucyjny, sądy pracy i ubezpieczeń społecznych, sądy rodzinno- opiekuńcze
- pozapaństwowe podmioty polityki społecznej: Caritas, Monar, Polska Akcja Humanitarna. [Auleytner, 2000 :307-308]
Wśród wielu zadań polityki społecznej możliwe jest wyróżnienie:
- bezpieczeństwo socjalne, które obejmuje zapewnienie dochodów i usług w sytuacji wystąpienia ryzyka socjalnego (choroba, inwalidztwo, starość, śmierć, bezrobocie)
- inwestycje w człowieka – tworzenie równych szans rozwoju ludzi, kształcenie młodego pokolenia (są czynnikiem rozwoju ekonomicznego sprawiając, że wartości socjalne uzależnione są od polityki gospodarczej)
- ład społeczny – jest podstawą stabilizacji życiowej ludzi, współpracy w osiąganiu celów, tolerancji różnic między ludźmi. Wartość pokoju społecznego rośnie wraz z osiąganiem dobrobytu i stabilizacji politycznej
- życie rodzinne – akcentowanie życia rodzinnego oznacza powrót do wartości związków między ludźmi i poczucia bezpieczeństwa na podstawie więzi emocjonalnych i uczuciowych. Wychowanie przyszłych generacji wymaga wsparcia rodzin nie tylko ubogich i nie tylko materialnego ze strony osób i instytucji.
Polityka społeczna zajmuje się każdą istotną dla organizacji życia publicznego kwestią społeczną, tj. każdym zjawiskiem, które na masową skalę stanowi o braku komfortu życia społecznego i może okazać się dotkliwe dla potencjału osobowego społeczeństwa. Brak zapobiegania narastającym problemom społecznym może prowadzić do upośledzenia poszczególnych środowisk i kategorii ludności (np. marginalizacji) oraz konfliktami zakłócającymi funkcjonowanie społeczeństwa. [http://www.mpips.gov.pl/pomoc-spoleczna/system-pomocy-spolecznej-w-polsce/podzial-zadan-wiedzy-administracje-publiczna]
Natomiast zapewnienie realizacji zadań związanych z pomocą społeczną spoczywa na jednostkach samorządu terytorialnego (gmina, powiat, województwo) oraz na organach administracji rządowej.
Do zadań własnych gminy, należy m.in.:
- udzielenie schronienia zapewnienia posiłku oraz niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym,
- przyznawanie i wypłacanie zasiłków stałych, okresowych i celowych,
- praca socjalna,
- organizowanie i świadczenie usług opiekuńczych,
- tworzenie gminnego systemu profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodziną,
- dożywianie dzieci,
- kierowanie do domu pomocy społecznej,
- pomoc osobom mającym trudności w przystosowaniu się do życia po opuszczeniu zakładu karnego,
- utworzenie i utrzymywanie ośrodka pomocy społecznej,
- podejmowanie innych zadań z zakresu pomocy społecznej wynikających z rozeznanych potrzeb gminy, w tym tworzenie i realizacja programów osłonowych,
- współpraca z powiatowym urzędem pracy. [http://www.pops.up.podlasie.pl/index.php/strony/9819]
Do zadań własnych powiatu, należy m.in.:
- prowadzenie specjalistycznego poradnictwa,
- organizowanie opieki w rodzinach zastępczych,
- organizowanie i prowadzenie ośrodków adopcyjno - opiekuńczych, placówek opiekuńczo - wychowawczych,
- tworzenie i wdrażanie programów pomocy dziecku i rodzinie,
- pokrycie kosztów utrzymania dzieci w placówkach opiekuńczych i adopcyjnych,
- przyznawanie pomocy pieniężnej na usamodzielnienie oraz kontynuację nauki osobom opuszczającym całodobowe - pomoc w integracji ze środowiskiem osób mających trudności w przystosowaniu się do życia (młodzieży opuszczającej całodobowe placówki opiekuńczo - wychowawcze typu rodzinnego i socjalizacyjnego, dom pomocy społecznej, domy dla matek z dziećmi i w ciąży, rodziny zastępcze, schroniska dla nieletnich, ośrodki szkolno - wychowawcze, zakłady poprawcze, itp.),
- pomoc cudzoziemcom, którzy posiadają status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą,
- rozwój infrastruktury domów pomocy społecznej,
- prowadzenie ośrodków interwencji kryzysowej,
- prowadzenie mieszkań chronionych,
- utworzenie i utrzymanie powiatowego centrum pomocy rodzinie, itd. [http://www.pops.up.podlasie.pl/index.php/strony/9819]
Do zadań samorządu województwa, należy m.in.:
- rozpoznawanie ubóstwa oraz opracowywanie regionalnych programów pomocy społecznej wspierającej samorządy lokalne w zwalczaniu tego zjawiska,
- inspirowanie i promowanie nowych rozwiązań w zakresie pomocy społecznej,
- prowadzenie banku danych o wolnych miejscach w całodobowych placówkach opiekuńczo - wychowawczych na terenie województwa,
- sporządzenie bilansu potrzeb w zakresie pomocy społecznej i przekazywanie go wojewodzie,
- utworzenie i utrzymanie regionalnego ośrodka polityki społecznej, itp. [http://www.pops.up.podlasie.pl/index.php/strony/9819]
Do zadań wojewody, należy m.in.:
- stwierdzenie zgodności programów naprawczych w zakresie osiągania standardów w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz ocena stopnia realizacji,
- prowadzenie rejestru domów pomocy społecznej, placówek zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub
w podeszłym wieku, placówek opiekuńczo - wychowawczych oraz ośrodków adopcyjno - opiekuńczych, - koordynowanie działań w zakresie integracji cudzoziemców,
- kontrola jednostek organizacyjnych pomocy społecznej,
- ocena stanu i efektywności pomocy społecznej z uwzględnieniem bilansu potrzeb sporządzanego przez samorząd województwa,
- sporządzanie sprawozdawczości i przekazywanie jej ministrowi do spraw zabezpieczenia społecznego. [http://www.pops.up.podlasie.pl/index.php/strony/9819]
Do zadań ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego, należy m.in.:
- tworzenie koncepcji i określanie kierunków rozwoju w obszarze pomocy społecznej,
- zlecanie i finansowanie badań, ekspertyz i analiz w obszarze pomocy społecznej,
- analiza skuteczności pomocy społecznej,
- opracowanie i finansowanie programów osłonowych,
- współdziałanie z organizacjami pozarządowymi,
- określanie sposobu funkcjonowania jednostek organizacyjnych pomocy społecznej,
- Rada Ministrów może przyjąć rządowy program pomocy społecznej, który określa szczegółowe warunki, itp. [http://www.pops.up.podlasie.pl/index.php/strony/9819]
Bibliografia
- Auleytner J., Głąbicka K., Polityka społeczna pomiędzy opiekuńczością a pomocniczością, Warszawa 2000.
- http://www.pkps.org.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=152:6g-polityka-spoleczna& catid=2 4&Itemid=141
- http://www.mpips.gov.pl/pomoc-spoleczna/system-pomocy-spolecznej-w-polsce/podzial-zadan-wiedzy
-administracje-publiczna - http://www.pops.up.podlasie.pl/index.php/strony/9819
- Kurzynowski A., Polityka społeczna – podstawowe pojęcia i zakres [w:] Polityka społeczna, pod red. A. Kurzynowskiego, warszawa 2003.
- Krzyszkowski J., Kutyło Ł., Skrzyński M., Pomoc Społeczna wobec zagrożenia wykluczeniem społecznym badania w województwie łódzkim, Kutno 2007.
- Mała encyklopedia PWN, Warszawa 1995.
- Narski, Ekonomia społeczna, Toruń 2000.
- Polityka społeczna, pod red. A.Rajkiewicz, Warszawa 1979.
- Rychliński S., Polityka społeczna, [w:] Polityka społeczna, pod red. L. Dziewięcka-Bokun, K. Zamorska Wrocław 2003.
- Zdjęcia: