Domy dziecka w Polsce- krótki przekrój historyczny
Najważniejsze zmiany w systemie opieki nad dzieckiem w latach 1999-2015 poprzedzone były wieloletnimi dyskusjami w gronie specjalistów zajmujących się pracą z dzieckiem pozbawionym opieki rodzicielskiej. Lata 90- te w systemie pomocy społecznej to czas zmian i rewolucyjnych haseł „Zlikwidujmy domy dziecka!”, które w tamtym czasie wywołały poruszenie w środowisku osób pracujących w placówkach. Z czasem hasła, które wywołały fale oburzenia kadry pedagogicznej domów dziecka, doprowadziły do rozpoczęcia poważnej merytorycznej dyskusji o konieczności zmian w opiece nad dzieckiem i wyznaczeniu nowych kierunków pracy. Rozpoczynając dyskusję o dzieciach pozbawionych opieki rodzicielskiej zastanawiano się jaki właściwie jest cel pracy z dzieckiem w domach dziecka,
Podstawą naszego nowego spojrzenia na te zagadnienia była konieczność traktowania dziecka podmiotowo jako świadomego i aktywnego partnera oddziaływań wychowawczych.. Takie podejście wymagało dużych umiejętności od kadry pedagogicznej, ale przede wszystkim zmiany w sposobach pracy z dzieckiem.
Obecna sytuacja podopiecznych Instytucjonalnej pieczy zastępczej w Polsce
Jednoznaczne nakreślenie sytuacji dzieci w placówkach opiekuńczo-wychowawczych w Polsce współcześnie jest bardzo trudnym zadaniem. Aby móc przeanalizować bieżące warunki panujące w domach dziecka w Polsce należałoby podkreślić istnienie licznych rozbieżności pomiędzy placówkami w kraju, szczególnie w obszarze wprowadzania standardów pracy opiekuńczo – wychowawczej. Różnice te dotyczą wielu aspektów mających wpływ na funkcjonowanie dzieci w placówkach. Wiele placówek już w tej chwili spełnia standardy usług opiekuńczo – wychowawczych. Są też i takie, które są w początkowym etapie przekształceń. Opisanie obecnych realiów niemożliwe jest bez sięgnięcia do historii zmian w systemie opieki nad dzieckiem, których początki sięgają 1999roku.
Po co zmiana?
1 stycznia 1999 roku rozpoczęła się reforma ustrojowa państwa, podczas której zadania z zakresu polityki społecznej zostały przekazane jednostkom samorządowym. Główną ideą jaka przyświecała takiemu działaniu, było przeciwdziałanie marginalizacji społecznej, wyprowadzenie z grup ryzyka w każdym przypadku, kiedy to jest możliwe a także działalność wspierająca rodzinę jako najlepsze i najwłaściwsze środowisko wychowawcze dla dziecka.
Dom dziecka - tak w latach 90 wyglądała każda placówka opiekuńczo-wychowawacza.
(facebook)
W programie reformy zostały zawarte liczne założenia, wśród których najważniejszym wydaje się być uwzględnienie w pracy praw rozwojowych dzieci i młodzieży oraz zintegrowanie podejścia do problemów pomocy dziecku w rodzinie (część zadań profilaktycznych i opiekuńczych została przeniesiona do systemu pomocy społecznej.) Wśród nich znalazły się także takie jak respektowanie norm i standardów prawa międzynarodowego w zakresie dziecka i rodziny czy odejście od centralnego określania sposobów realizacji zadań opiekuńczych.
Co właściwie stanowi zalążek zmian?
Zadania te opisywały w jaki sposób pomagać źle funkcjonującej rodzinie, aby doprowadzić do odbudowania naturalnych relacji rodzice-dzieci, przywrócić odebraną rodzicom władzę nad dziećmi, dziećmi, a dzieciom zagwarantować prawo do życia we własnej rodzinie. Zakładano, że w każdej sytuacji, w której istnieją szanse reintegracji rodziny, opieka zastępcza winna zakładać podtrzymywanie przez dziecko emocjonalnej więzi rodzicami ścisłe z nimi kontakty. Powszechnie był wiadomym fakt, że dziecku wychowywanemu poza rodziną zdecydowanie lepiej służy tymczasowy, celowy, ukierunkowany na pracę z rodziną pobyt w placówce, niż wieloletnie wychowywanie w instytucji. Wszystkie te założenia zostały wyrażone w celach reformy Ministerstwa Edukacji Narodowej spośród których kluczowym jest zmiana strategii zastępowania rodziny przez instytucję na rzecz jej wspierania przez system opieki o cechach ponadresortowych. Reforma ustrojowa państwa pozwoliła, po wprowadzeniu powiatów, na tworzenie lokalnych systemów pomocy dziecku i rodzinie. Znaczenie jej było niezwykle istotne dla późniejszego rozwoju reform i przede wszystkim stanowiło o zmianie kierunku pracy z dziećmi, które trafiają do placówek. Punktem wyjścia było spojrzenie na dziecko w szerszym kontekście, szczególnie ważny wydawał się aspekt prawa dziecka do życia w rodzinie. Priorytetem stał się powrót dzieci do ich rodzinnych domów i rozszerzenie pracy z dzieckiem na współpracę także z jego rodziną –założenie to stanowi do dziś podstawę pracy z dzieckiem w placówkach opiekuńczo-wychowawczych. Ponadto, ograniczenie czasu pobytu dziecka w placówce na rzecz jego powrotu do rodziny naturalnej lub umieszczenia w rodzinie zastępczej było i jest motywem przewodnim wprowadzanych reform.
Priorytety i idee towarzyszące zmianie:
Najważniejsze priorytety i idee reformy, które przyświecały jej twórcom można było w tym czasie określić w następujący sposób
bliżej dziecka – zrobić wszystko aby dziecko pozostało w rodzinie własnej, zgodnie z zasadą pomocniczości nie wyręczając rodziców w ich roli.
wcześniej- zanim narosną problemy, zapobiegać patologiom społecznym i przeciwdziałać marginalizacji społecznej.
krócej – żeby nie zdejmować z rodziców odpowiedzialności za dziecko, scalać ponownie rodziny oferując im kompleksową i profesjonalną pomoc ze strony specjalistów.
lepiej i taniej – poprzestając na formie adekwatnej do potrzeb, tworzyć rodzinne formy opieki zastępczej bez niepotrzebnego stosowania form opieki całodobowej.
przyszłościowo – przygotowując wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych do samodzielnego życia.
Od stycznia 1999 roku zostało przyjęte przez resort pracy i polityki społecznej organizowanie oraz prowadzenie
rodzin zastępczych. Od tamtego czasu przywiązano dużą wagę do egzekwowania od rodzin zastępczych wypełniania prawidłowo swojej roli oraz szkolenia rodzin zastępczych, które zostały zobowiązane do stałego utrzymywania kontaktu z powiatowymi centrami pomocy rodzinie w każdej kwestii, która dotyczy dziecka. Ważnym z perspektywy dzieci przebywających w rodzinach zastępczych był przepis dotyczący co półrocznego sprawdzania zasadności pobytu dziecka w danej rodzinie – to jeden z dowodów potwierdzających, że dziecko w pieczy zastępczej takiej jak rodzina lub placówka w założeniu znajduje się tymczasowo a priorytetem jest jego powrót do rodziny naturalnej. ### Zintegrowany system pracy z dzieckiem i jego rodziną: -----
Domy dla dzieci w Mrągowie- coraz więcej placówek staje się domem "z prawdziwego zdarzenia"
(archipelag.pl)
Rok 2000 był początkiem budowania zintegrowanego systemu pomocy dziecku i rodzinie. Wtedy opieka nad dzieckiem w placówkach opiekuńczo-wychowawczych została włączona do systemu pomocy społecznej. W organizacji pracy placówek konieczne okazało się wprowadzenie zmian takich jak zmiana nazewnictwa, określenie na nowo stanowisk pracy osób zajmujących się dziećmi dając tym samym możliwość dostosowania instytucji kolejnych zmian związanych z charakterem pracy wychowawczej. Najważniejsze z perspektywy funkcjonowania i tworzenia przywiązania u dzieci były kwestie indywidualizacji podejścia do spraw dziecka i pracy z rodziną oraz skierowanie uwagi na zaspokajanie potrzeb dziecka z poszanowaniem jego praw i wzięciem pod uwagę przygotowania go do usamodzielnienia.
Narzędzia niezbędne do pracy
Wśród narzędzi do takiego rodzaju pracy wymienia się kartę pobytu dziecka, plan pracy z dzieckiem i uczynienie jednego opiekuna, jako odpowiedzialnego za całość pracy z konkretnym dzieckiem. W placówkach powstały zespoły do okresowej oceny sytuacji dzieci. Wśród zadań takiego zespołu można wymienić dokładne analizowanie sytuacji rodzinnej dziecka, która ciągle się zmienia, analiza planu pracy z dzieckiem (wraz z jego modyfikacjami) i jego aktualnego statusu psychospołecznego, ocena używanych metod wychowawczych, wspieranie opiekuna w uczestniczeniu w procesie wychowawczym dziecka.
Rozporządzenia wykonawcze z roku 2000 i znowelizowana wówczas ustawa o pomocy społecznej stanowią podstawy prawne aby do pomocy społecznej włączyć formy i instytucje opieki nad dziećmi. Podkreślić należy, że reforma systemu opieki poza wprowadzeniem zmian finansowania i organizacji pracy polega także na zmianie działania opieki nad dzieckiem i pomocy rodzinom poprzez działania w środowisku i rodzinie, doskonalenie form opieki nad dziećmi, aktywizowanie i usamodzielnianie młodzieży mające na celu pomoc w rozpoczęciu samodzielnego życia.
Praca konkursowa "Miłość- nie cukierki" autorstwa Anny Nalewajko
(strona internetowa konkursu Miłosć- nie cukierki)Przepisy dotyczące kwestii takich jak ograniczenie ilości dzieci w Domach Dziecka, przypisanie jednego opiekuna do pracy z dzieckiem czy przekazanie zadań opieki nad dzieckiem powiatom, co zapewniło możliwość pracy z rodziną dziecka przebywającego w pieczy zastępczej między innymi poprzez zapobieganiu przyjęcia dziecka do placówki znajdującej się daleko od rodziny naturalnej, realizują główne złożenie reformy systemu opieki społecznej, którym jest skrócenie pobytu dziecka w placówce na rzecz powrotu do rodziny naturalnej lub przebywania w rodzinie zastępczej.
Wprowadzenie w 2011 roku ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej było momentem, w którym szczegółowo zostało określone to w jaki sposób wspierać rodzinę dziecka przebywającego w placówce, jakie są zasady i formy sprawowania pieczy zastępczej, jak wspierać wychowanków w ich usamodzielnieniu się oraz wszelkie administracyjne zasady dotyczące postępowania i finansowania zadań związanych ze wspieraniem rodziny i systemu pieczy zastępczej. Ponadto ustawa uściśla zadania dotyczące postępowania adopcyjnego.Ścisły podział zadań- jeden określony nurt oddziaływań
Innym ważnym dokumentem niezbędnym do zrozumienia istoty zmian na rzecz indywidualizacji pracy z dziećmi, dokonujących się w placówkach opiekuńczo-wychowawczych jest rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 22 grudnia 2011 w sprawie instytucjonalnej pieczy zastępczej. Ważne w kontekście przywiązania u dzieci w placówkach są paragrafy dotyczące organizacji pracy wychowawczej( która opisana jest niezwykle szczegółowo i określa kompetencje zarówno dyrektora jak i pracowników bezpośrednio zajmujących się dziećmi takich jak psycholog i opiekun) i dokumentacji jaka powinna być prowadzona na początku i w toku pobytu dziecka w placówce (określona jest częstotliwość wprowadzania zmian do dokumentacji)
Aspekty psychologiczne na które pośredni wpływ mają zmiany ustawodawcze
Opisane zmiany, które miały miejsce w Polsce od 1999 roku są niezwykle ważne z perspektywy tworzenia się przywiązania u dzieci w placówkach opiekuńczo-wychowawczych. Wiodącą myślą przekształceń zarówno samego systemu pracy jak i funkcjonowania Domów Dziecka jest założenie o tymczasowości pobytu dziecka w placówce, która zakłada jego powrót do rodziny naturalnej. Idea ta poprzez wprowadzane zmiany zostaje realizowana w praktyce pracy z dzieckiem i rodziną. Kompleksowość działań ma pozwalać podopiecznym na funkcjonowanie jak najbardziej zbliżone do rówieśników z prawidłowo funkcjonujących rodzin. Tymczasowość w kontekście pobytu w placówce oznacza przede wszystkim przesunięcie środka ciężkości na kwestię pracy zarówno z dzieckiem jak i całym jego system rodzinnym w taki sposób, by mogło ono powrócić do swojego rodzinnego domu.
Stąd popularny w owym czasie postulat rozwoju centrów interwencji kryzysowej, które mogłyby zapewnić pomoc psychologiczną i terapeutyczną, a w konsekwencji również pomoc w zapewnieniu leczenia antyalkoholowego, psychiatrycznego, a w efekcie – wyposażania rodzin w różnorodne kompetencje: społeczne, komunikacyjne, wyrażania emocji, umiejętności wychowawcze itd. Tak, by w idealnym świecie pracownicy Instytucjonalnej pieczy zastępczej, byli bezrobotni.
Tytuł posta nawiązuje do idei odchodzenia od nazwy "Dom dziecka". Jak widać zmiana dokonuje się w każdej płaszczyźnie i każda z nich jest równie ważna.
Obraz "okładkowy" jest afiszem Jana Bajtlika. Obraz ten był elementem kampanii propagatorskiej towarzystwa "Nasz Dom"