بر خلاف سایر کشفیات پزشکی که همواره موجب خوشحالی و تشویق همگان می‌شود، برخی از پیشرفت‌های ژنتیک معضلات و گرفتاری‌های اخلاق پزشکی جدیدی را ایجاد می‌کند. مهندسی ژنتیک در طب تولید مثل یکی از عرصه‌های بسیار هراس‌انگیز است که می‌تواند بحث و جدل‌های زیادی را پدید آورد.
یکی از مواردی که می‌تواند منجر به بروز این‌گونه معضلات اخلاقی و مجادلات گسترده شود، «درمان جایگزینی میتوکندری» (MRT) است، که در آن DNA میتوکندری از یک رویان که دچار خطر ابتلا به بیماری میتوکندری است، با DNA میتوکندری سالم از یک فرد دهنده یا اصطلاحاً والد سوم جایگزین می‌شود.
Mitochondrial DNA. Image credit: Wikipedia; originally from NIH
میتوکندری از اجزای مهم و حیاتی سلول محسوب می‌شود، به‌طوری‌که در بیماری‌هایی که جهش‌های غیرطبیعی در DNA میتوکندری وجود دارد، معمولاً علایم ناتوان کننده، از قبیل تشنج، تأخیر تکاملی، کوری، و نارسایی اعضای مختلف بدن بروز می‌کند.
در چنین مواردی از درمان جایگزینی میتوکندری استفاده می‌شود. در این درمان، هدف آن است که از تولد کودکانی که مجبورند روی ویلچر به سر ببرند و دچار کمبود اکسیژن باشند، به تأخیر تکاملی و نهایتاً مرگ دردناک مبتلا شوند، جلوگیری به عمل آید.
در سال ۲۰۱۵، نخستین موردی که به‌طور رسمی اجازه‌ی قانونی برای انجام این عمل داده شد و هدف آن هم اکیداً فقط برای جلوگیری از بیماری ژنتیکی بود، در کشور انگلستان به انجام رسید. تاکنون این درمان بر روی دو مادر انجام شده است. کشورهای استرالیا و سنگاپور نیز در حال حاضر قصد دارند به دنبال کشور انگلستان اجازه‌ی انجام این عمل را صادر کنند.
در کشور آمریکا، تحقیقات درباره‌ی این روش تجربی از سال ۲۰۱۵ بر اساس برخی از قوانین داخلی آمریکا ممنوع اعلام شده است. این ممنوعیت برای دانشمندان بسیار تعجب‌برانگیز بوده است، زیرا اکثر آنها معتقدند که این روش درمانی شایسته‌ی مطالعه و بررسی است.
نکاتی درباره‌ی DNA میتوکندری
همان‌گونه که می‌دانید میتوکندری را نیروگاه سلول می‌نامند. علت آن است که کارکرد اصلی این اندام سلولی، تولید ملکول‌های پر انرژی یعنی ATP است که سوخت اکثر فرآیندهای بدن ما را تشکیل می‌دهد. نکته‌ی جالب در مورد میتوکندری آن است که این ارگانل سلولی دارای DNA جداگانه از هسته سلول است.
در واقع، تقریباً ۹۹٫۹ درصد DNA به‌صورت کروموزوم در داخل هسته‌ی سلول قرار دارد، ولی مقدار بسیار اندکی از آن در داخل میتوکندری واقع است.
باید دانست که از آنجا که در هنگام لقاح، میتوکندری‌های اسپرم وارد تخم نمی‌شود، بنابراین، سلول‌های جنین فقط DNA میتوکندری مادر را دریافت می‌کنند. به عبارت دیگر، DNA میتوکندری فقط از مادر به فرزند به ارث می‌رسد، که به این حالت توارث مادری گفته می‌شود.
بر اساس مطالب فوق، می‌توان فهمید که در صورتی که مادری دچار برخی از جهش‌ها در DNA میتوکندری خود باشد، امکان دارد که فرزند این مادر دچار یک بیماری شدید باشد.
در چنین مواردی از درمان جایگزینی میتوکندری استفاده می‌شود. برای اینکه بتوانید تفاوت اندازه‌ی DNA میتوکندری با DNAی موجود در هسته‌ی سلول را بهتر درک کنید، در نظر بگیرید که هسته سلول حاوی حدود ۳۰٬۰۰۰ ژن است، در صورتی که میتوکندری فقط ۳۷ ژن دارد. این ژن‌ها پروتئین‌های مربوط به ساختن ATP را کد می‌کنند.
همانند DNA هسته‌ی سلول، DNA میتوکندری نیز ممکن است دچار جهش (mutation) شود. وقتی که جهش در DNA میتوکندری بروز می‌کند، موجب برخی از بیماری‌های ناتوان کننده می‌شود. برآورد می‌شود که یک نفر از هر پنج هزار نفر دچار بیماری‌هایی است که از جهش‌های DNA میتوکندری سرچشمه می‌گیرد.
در حال حاضر، با وجود آنکه انگلستان پیشتاز انجام درمان جایگزینی میتوکندری است، ولی این نوع درمان در آمریکا ممنوع اعلام شده است. این در حالی است که اکثر مطالعات در این زمینه بر اساس تحقیقات و یافته‌های دانشمندان و پزشکان آمریکایی صورت گرفته است.