Dikkat edilirse “Bir Devrimin Eşiğinde” başlıklı bu yazı serisinin en başında devrim kavramının üç farklı anlamını ele almış ve bu eşiğinde olduğumuz devrimin, Neolitik devrim, Tarım Devrimi, Sanayi Devrimi gibi üretici güçlerde bir nitelik değişimi anlamına gelen, dolayısıyla çok derin değişikliklere yol açacak bir devrim olduğunu, benzeri devrimlerin ortaya çıkıp yayılmasının Neolitik ve Tarımda devrimlerinde olduğu gibi bin yıllar veya Sanayi Devriminde olduğu gibi yüz yıllar sürmesine karşılık, bu eşiğinde bulunduğumuz devrimde, aynı derinlikte ve çaptaki değişikliklerin on yıllar içinde gerçekleşeceğini söylemiştik.
Böyle derin değişikliklere yol açan bir devrimi ve muhtemel sonuçlarını anlayabilmek, az çok ön görülerde bulunabilmek ister istemez, Tarihsel Maddeciliğin (Sosyolojinin) ve Ekonomi Politiğin en temel kavramlarını gündeme getirir.
Ve yine hatırlanmalı ki, bu yazı serisini aslında Kapital’in yayınlanışının 150. Yılı vesilesiyle onun doğruluğunun bir kontrolü ve gözden geçirilmesi olarak başlamıştık.
Kapital’in ilk bölümleri, metaların kullanım ve değişim değerleri ile başlar ve sonra özellikle iki meta üzerinde yoğunlaşır Para ve İşgücü. Para olmadan sermaye olamazdı. İşgücü olmadan da kapitalizm.
İşte eşiğinde bulunduğumuz devrim, tam da bu gibi en temel kavramları gündeme getiriyor. Dolayısıyla Kapital’in dayandığı teorinin geçerli ve aktüel olup olmadığını.
Örneğin daha eşiğinde bulunduğumuz değişiklikleri ele alırken, Robotlar değer yaratmaz, canlı işgücü değeri, dolayısıyla artı değeri yaratır dedik, Kapital’in kavram sistemiyle uyum içinde.
Yine bu kavramlarla tutarlılık içinde bu şu demektir: bu devrim kapitalizmin çanına ot tıkayacak bir potansiyel taşımaktadır. Yani bu devrimle birlikte Kapitalizm giderek olanaksız hale gelmeye başlayacaktır. Bu elbette bugünden yarına gerçekleşmez. Bu elbette çok sancılı mücadeleler gerektirecektir çünkü devlet denen şiddet kurumları var.
Ama bu değişiklik aynı zamanda bildiğimiz dünyanın sonu, uluslara, ulusal devletlere ve kapitalizme karşı mücadelede kartların yeniden karılması demektir.
Sosyalist ve demokratların bu gelişmelere kafa yormadığından, klişelerle ve eski ezberlerle idare ettiğinden, burjuvazinin ise, her zaman olduğu gibi bizden daha önce kafa yormaya başladığından söz ettik.
Örneğin gelişmiş kapitalist ülkelerde, yapay zekanın, robotların ve bu bağlamda sadece sürücüsüz arabaların bile, bütün oto sanayiini, ulaşımı, şehirleri, günlük yaşamı alt üst edeceği, milyonlarca insanı işsiz bırakacağı göz önüne alınarak, her yurttaşa hiçbir koşul olmadan, temel ihtiyaçlarını karşılayabilecek bir yurttaş parası tartışılıyor.
Bu şu demektir, Devlet her yurttaşa hiçbir emek harcamadan, robotların yarattığı zenginliklerden belli bir pay alma hakkı vermektedir. Ve bu pay, sizin aç ve açıkta kalmadan yaşamanızı garanti etmektedir.
Sadece bu tedbir bile kapitalizm ile uzlaşmazlık içerir. Açlık tehdidi olmadan işgücünü satmaya çıkmaz. Yani kapitalizm mümkün olmaktan çıkar.
Kapitalist devletler şu açmazla karşılaşacaklardır. Ya milyonlarca ücretliyi sokaklara bırakacaklardır ya da onların yeme, içme, giyinme, barınma, kültür vs. ihtiyaçlarını karşılamaya yetecek belli bir miktar para (yani robotların ürettiği zenginliklerden şu kadarını kullanabilirsin diye bir belge, bir kupon) vereceklerdir.
Birincisi, toplumda muazzam isyanlar, demektir. İkincisi ise, çalışacak işçi bulamamak demektir. Dolayısıyla daha çok robot kullanmak, dolayısıyla da daha az artı değer elde etmek demektir.
Ama böylesine yüksek bir emek üretkenliği sadece kapitalizmi giderek olanaksız hale getirmez, aynı zamanda emeğin yok olmasının koşullarının oluşması anlamına da gelir.
Emeğin yok olması, kapitalizmden daha derin ve köklü bir değişikliktir.
Sosyalist toplum demek, herkese emeği kadar, çalışmayana ekmek yok demektir. Çünkü zorunluluklar aleminde bulunulduğu sürece, yani zenginleklerin gürül gürül aktığı bir üretkenlik aşaması yoksa, yaptırım da olacaktır. Biz sosyalistler zenginliklerin gürül gürül aktığı bir dünyayı, önce dünya çapında bir geçiş dönemi (Proletarya Diktatörlüğü), daha sonra epey uzun bir sosyalizm dönemi, yani herkese emeği kadar dönemi, ancak ondan çok sonra Komünist toplumda, çok ileri bir zamanda, herkesten yeteneği kadar herkesi ihtiyacına göre bir dünyaya ulaşılabileceği gibi bir yaklaşım içinde olduk.
Ama robotlar, yapay zeka vs. kapitalizm şartlarında bile böyle yüksek bir emek üretkenliğinin mümkün olabileceği bir teknik gelişme demektir. Yani aslında sadece artı değerin, ücretli işgücünün değil, aynı zamanda emeğin de, dolayısıyla değerin de yok olabileceği bir dünyaya hızla gittiğimiz anlamına gelir. Ve muhtemelen buna bir on yıl içinde ulaşılacak teknik olarak. Gerisi sadece bu tekniğin uygulaması, yayılması için gereken zaman olacaktır. Hız, tabiri caiz ise geometrik diziyle, artmaktadır. Bu hızı en iyi bilgisayar prosesörlerinde görebiliriz. Bir buçuk yıla ikiye katlanan bir hız. Satrancın ilk karesine bir pirinç, ikinciye iki katı şeklindeki hikaye bilinir. Aşağı yukarı böyle bir hızla gelişecek yapay zeka ve robotlar.
Kaldı ki, birkaç yıl sonra, muhtemelen Qbit ile çalışan, Kuantum bilgisayarlar, Moor Yasası’nı bile geçersiz kılacaklardır.
Ama emeğin yok olması, Marks’ın burjuva ufku içindeki eşitlik anlamında “burjuva hakkı” dediği, “herkese emeği kadar” veya “çalışmayana ekmek yok” ilkesinin ötesine geçmek de demektir. Yani zenginliklerin gürül gürül akması, diğer bir deyişle zorunluluklar alemi ötesindeki özgürlükler alemi; yaptırımın ve yasağın ortadan kalkması demektir.
Yaptırımın ve yasağın ortadan kalkması ise, Toplum’un sonu demektir.
Çünkü toplum, yaptırım ve yasak ile ortaya çıkar.
Yani eşiğinde bulunduğumuz devrim öylesine derin sonuçları olacak bir devrimdir ki, sadece kapitalizmin değil, sadece devletlerin ve ulusların değil, aynı zamanda emeğin, dolayısıyla yaptırımın, dolayısıyla Toplum denen varlık ve hareket biçiminin sonunu getirecek bir devrimdir.
Bu devrimin çapı ilk toplumun ortaya çıkışının çapıyla kıyaslanabilir.
Tüm işlerin robotlarca yapıldığı, kimsenin çalışmadığı ama tüm zenginliklerin (burada alışkanlıkla zenginlikten metaları anlamamalı, hatta kullanım değerlerini bile anlamamalı, kelimenin maddi anlamıyla zenginlikler artık zenginlik olmaktan çıkarlar. Yani yaşamanın ve yaratmanın kendisinin en büyük zenginlik olduğu bir durum düşünün. Bu insanlar belki, maddi kullanım değerleri bakımından bizlerden daha “fakir” yaşayacaklar; çok daha az kullanım değerlerine ihtiyaç duyacaklardır büyük bir olasılıkla.
Zenginliklerin “boş” zamanlarda, “oyun” oynarcasına, “eğlence” içinde yaratıldığı bir durumda artık yaptırıma ve yasağa ihtiyaç olmayacağından Toplum da ortadan kalkar. İnsan türü tekrar ortaya çıkar. Ama bu canlılar, ne biyolojik yasaların, ne de toplumsal yasaların esiri olmayan, yepyeni bir varoluş biçiminde yaşayacaklardır anlamına gelirler.
Bu, tam da iyinin ve kötünün ötesindeki Cennet’ten başka bir şey değildir.
Cennet aslında bu kadar yakın.
Ve bu kadar uzaktır.
Tam da insanlık cennete doğru bir adım atacakken cehenneme düşebilir ve yok olabilir.
Ama cennete yakın olunduğu bilinci, bu olanakları görmek ve bilincine varmak cehenneme düşmekten belki kurtarabilir.
Toplum yok olacaktır. Ya bir nükleer veya çevresel başka bir kıyametle ya da topluma son vererek ve insanı cennete götürerek.
Eşiğinde bulunduğumuz devrimin çapı böylesine büyüktür.
Ve uzun bir sosyalizm aşamasından geçerek cennetin kapısına gelmiş değiliz. Bırakalım bir dünya cumhuriyetini bir yana, ulusların, ulusal devletlerin, kapitalizm öncesinin kalıntısı mutlak merkezi devletlerin ve kapitalizmin egemen olduğu bir dünyada biden bire kendimizi cennetin kapısının önünde bulduk.
Yani ulusları ve ulusal devletleri yıkarsak, kapitalizmi yıkmak sorun değildir ve bunun bir yan ürünü olarak kendiliğinden gerçekleşir, hiç de uzun bir geçiş dönemi yaşamadan bu yüzyıl bitmeden emeğin ve toplumun yok olduğu bir dünyaya ulaşmak işten bile değildir.
İşte toplumun yok oluşunun arifesinde, onun oluşunun kavramlarıyla karşılaşıyoruz. Ve bu nedenle organ ve araç gibi kavramlardan hareketle İnsan türünün evrimine ve toplumun nerede nasıl ve ne zaman ortaya çıkmış olabileceği gibi sorunlarla karşılaşıyoruz.
Tam da Toplum’un sonu, emeğin sonu, yaptırım ve yasakların sonu, zorunluluklar aleminin ötesi göründüğü için bunlar gündeme geliyor. “Minerva’nın baykuşu, akşamın alaca karanlığında uçar” (”Minerva's Eule fliegt in der Daemmerung”) diye boşuna dememişlerdir.
Peki Toplum nedir?
Tekrar hatırlayalım, hangi sorundan hareketle yüz binler, milyonlarca yıl geriye, el baltası, sopa ateş gibi nesnelerin, daha doğrusu organların dönemlerine kadar gittik?
Emek kategorisini, dolayısıyla Üretim Araçları kategorisini, yani Toplum’un var oluşuyla ortaya çıkmış kategorileri ele alırken. Bunların ne zaman ortaya çıktığını tartışırken.
Şu tespiti yaptık: Toplum denen var oluş ve hareket biçimi yokken bu el baltası, sopa, ateş ve kültür (yani genlerle aktarılmayan öğrenilen şeyler) organlardır; üretim araçları değildirler.
Tam da böyle oldukları için toplum değil tür değişimlerine yol açmışlardır.
Tam da böyle oldukları için, birkaç milyon yıl boyunca neredeyse hiç değişmeden kalmışlar, değişimleri bizzat kendilerinin diğer organlarda ortaya çıkardığı değişikliklere bağlı kalmıştır.
Bundan dolayı Engels’i, Kıvılcımlı’yı, toplumsal bir kategoriyi biyolojik bir kategori olarak tanımladıkları için eleştirdik.
Ama Toplum ortaya çıktığı an, aynı nesneler, yani aynı el baltası, sopa, ateş, üretim aracı olur. Biyolojik kategorilerle anlaşılır ve tanımlanır olmaktan çıkarlar sosyolojik kategorilere tanımlanabilir ve anlaşılabilir hale gelirler.
Ve o nesneler, artık insan türlerinin değil; toplum biçimlerinin, toplumsal örgütlenmelerin değişimine yol açarlar.
Ve tam bu noktada onların adeta patlarcasına hızlı değişimi başlar.
Milyonlarca yıl, birer organ iken değişmemiş sopalar hızla mızraklara, yay ve oklara; el baltaları saplı baltalara veya sapan taşlarına dönüşürler ve hem kendileri hem de üretim ve kullanım teknikleri sürekli olarak hızla mükemmelleşirler.
El baltası, sopa vs.’nin birer üretim aracı olması demek, aynı zamanda emek kategorisinin ortaya çıkması demektir.
Ve bu bağlamda şu sorular gündeme gelir:
El baltası veya sopa veya ateş denen nesneleri, biyolojik değişimlere yol açan cansız bir organ olmaktan çıkaran ve birer üretim aracına dönüştüren, onların değişimiyle anatomisini (ekonomik temelini ve üstyapısını) değiştiren Toplum nedir?
Ve Toplum ne zaman ortaya çıkmıştır?
Fizikçiler evrenin ne zaman ortaya çıktığını soruyorlar ve bugünkü bilgilerimize göre 13,7 milyar yıl önce Big Bang ile diye cevap veriyorlar. Ve yine bugünkü bilgilerimize göre onun Kuantum dalgalanmalarından hareketle hiçlik karşısında varlık olduğunu söylüyorlar diyebiliriz.
Biyologlar yaşamın ne zaman ve nasıl ortaya çıktığını soruyorlar ve yeryüzünde dört milyar yıl önce, organik bir çorbada başlamış olduğunu kabul ediyorlar.
Toplum’a gelince bu soruyu bulamıyoruz.
Ya da bu sorulmamış sorunun tıpkı Kıvılcımlı ve Engels’te ya da bütün sosyolog ve antropologlarda olduğu gibi, bilince çıkmamış gizli cevabı var.
Bu cevapta Toplum kültürün kendiliğinden bir devamı ve sonucu gibi görülüyor veya toplumla Kültürün özdeş olduğu ve aynı zamanda ortaya çıktığı, toplumun evrimi kültürün evrimi olarak kabul ediliyor.
Halbuki, Kültür, genlerle aktarılmayan, nöronlardaki bağlantılar aracılığıyla öğrenilen demektir.
Kültür biyolojik bir olgudur. Toplumdan önce vardır. Canlılara yaşam savaşında esneklik kazandıran bir organdır ya da özelliktir. Neredeyse hemen bütün memelilerde vardır. Birçok kuş çeşidinde de vardır. Oyun oynayan neredeyse bütün hayvanlarda öğrenme ve kültür vardır. Zaten oyunun işlevi, tıpkı bugün yapay zekanın nöronal ağlarla öğrenmesinde olduğu gibi öğrenmedir, ve öğrenme de son duruşmada da nöronlar arasında kalıcı bağlar oluşturmaktır.
Bunu en iyi “Kurt Çocuklar” olgusu gösterir. Dünyada çeşitli zamanlarda ve yerlerde hayvanlar tarafından beslenmiş çocuklara rastlanmıştır. Bunlar biyolojik olarak bizlerden farklı olmamalarına rağmen, yetiştirildikleri hayvanların davranışlarını gösterirler ve onların kültürüne sahiptirler.
Özetle, Kültür Toplum’dan önce var olan biyolojik bir organdır.
(Elbet bugün Kültür, analitik değil, normatif bir kavram olarak, politik olmayan anlamında kullanılmaktadır; bu bağlamda kültürün bilimsel bir tanımı söz konusu değildir. Bu durumda, Kültün kavramının normatif bir kavram olarak kullanımı ve bu tanım aracılığıyla toplumun düzenlenmesi, (açıklanması değil) söz konusudur. Ama bu tamamen ayrı bir konudur. Biz burada Kültürü analitik bir kavram olarak ele alıyoruz.)
Toplumun ortaya çıkabilmesi için Kültür, Zeka, Dil birer önkoşuldur ama bütün bunlar biyolojik özelliklerdir. Bunların var olması ile toplumun ortaya çıkması özdeş değildir.
Son yıllardaki keşiflerin ortaya çıkardığı olgular da bunu doğrulamaktadır.
İlk bakışta sanki her sosyoloji kitabının giriş bölümünde toplumun ne olduğu ve ne zaman ortaya çıktığı sorusunun sorulduğu gibi bir izlenim doğabilir. Ama bu sadece yüzeysel bir izlenimdir ve tam da bu sorunun sorulmadığının kanıtını sunarlar.
Evet, yüzeysel olarak bakınca, Toplum nedir sorusu bütün sosyoloji kitaplarının giriş bölümünde veya bütün büyük ve meşhur sosyologların kitaplarında sorulur ve hemen hepsi onu, ne olduğu zaten bilinen bir şey gibi ele alırlar ve neredeyse her zaman insanlar arası ilişkiler olarak tanımlarlar.
Ancak bu tanımlara daha yakından bakılınca yapılanın bir tanım olmadığı ve totoloji olduğu görülür.
Bu tanımlar bir şeyi kedi kendisiyle tanımlamadır.
Ya da bu tanımlar tam da tanımlanması gereken şeyi tanımlanmış olarak kabul etmektedirler.
Marksizm de bu temel yanlıştan azade olmamıştır.
Örneğin Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı’nın Önsözü’nde Tarihsel Maddeciliğin (Toplum Bilimin) en temel önermelerini tanımlayan satırlar, şöyle başlar: “Varlıklarının toplumsal üretiminde, insanlar, aralarında, zorunlu, kendi iradelerine bağlı olmayan belirli ilişkiler kurarlar”
Dikkat edilsin, bu cümlede bile, toplumun üretim ilişkileri, insanlar arası ilişki olarak tanımlanmakta. Öte yandan cümle kendi içinde “toplumsal üretiminde” diyor. Yani toplum zaten veri kabul ediliyor ve toplumun ve de insanın ne olduğunun bilindiği var sayılıyor.
Toplum insanlar arası ilişki olarak tanımlanabilir mi? Ya da tanımlanabildiği var sayılırsa, bu ilişkiyi diğer ilişkilerden ayıran nedir? Ya da böyle bir tanım Toplum’un ne olduğunu anlayabilmek için yeterli olabilir mi?
Öte yandan İnsan nedir?
İnsan biyolojik bir varlıktır.
Eğer burada söz konusu olan, biyolojik bir tür olarak insanlar arası ilişki ise, nasıl olmaktadır da bu ilişki biyolojik değil de sosyolojik bir varoluşu ve hareketi ortaya çıkarmaktadır?
Bu mantıki itirazların yanı sıra olgulara da bakılabilir.
İnsan türü iki milyon yıldır var. Bizim gibi veya bizden zeki insanlar en azından 300.000 yıldan beri var.
Niçin bütün bu dönem boyunca, milyonlarca ve yüzbinlerce yıl, çeşitli insan türlerine ait insanlar “aralarında, zorunlu, kendi iradelerine bağlı olmayan belirli ilişkiler” kurmalarına rağmen bu ilişkiler toplumsal değil de biyolojik değişikliklere yol açmıştır
Demek ki toplumu böyle bir insanlar arası ilişki olarak tanımlamak, toplumun ne olduğunu tanımlamaya yetmemektedir. Toplum bu “toplumsal ilişkinin” çok özel, bir biçiminde ortaya çıkmaktadır.
Özetle yapılan tanımlarda aslında ne İnsan’ın sosyoloik bir tanımı vardır; ne de Toplum’un ne olduğu tanımlanmıştır. İnsan biyolojik bir canlı türüdür ve bu anlamda kullanılmaktadır. Ama bu biyolojik varlığın, yani canlı türünün, ilişkisi toplumsal bir ilişki olmakta ve toplum denen varlık ve hareket biçimini ortaya çıkarmaktadır. Bunun nasıl olduğu tüm esrarını korumaktadır.
Burada bilimsel bir tanımın taşıması gereken temel özellik sorunuyla karşı karşıya kalıyoruz.
Bir şeyi tanımlamak, içinde bulunduğu kümedeki ayırıcı özelliğini belirtmek demektir.
Tabii bunun için tanımı yapılan şeyin hangi kümede bulunduğunu, dolayısıyla onun yapısını, özünü, anatomisini incelemek gerekir.
Örneğin İnsan sosyal hayvandır veya konuşan hayvandır vs. dediğimizde, onu içinde bulunduğu hayvanlar kümesinden ayırıcı niteliğini belirterek tanımlamış oluruz.
Ama bu tanım sosyolojik bir tanım değildir?
Bu tanımla insan türünün biyolojik bir tanımını yapmış oluruz, ama İnsanın sosyolojik bir tanımını yapmış olmayız. Bu tanım bir canlı türünü, diğer canlı türlerinden ayıran bir tanımdır. Biyolojik olarak İnsan’ın ayırıcı özelliklerini belirtir.
(Bu vesileyle geçer ayak şunu da belirtelim, sosyolojinin, yani toplumun hareketinin ve bunun yasalarını açıklamanın, bir insan tanımını gerektirip gerektirmediği, sosyolojinin bir insan kavramına ihtiyaç duyup duymadığı bile sorulmuş ve tartışılmış değildir. Örneğin bizim “Müslüman, Türk, Demokrat , İnsan” başlıklı denememiz tam da bu konuyu ele alır.)
Başka bir örnek verelim. Canlıyı, hayatı nasıl tanımlayabiliriz?
Onu ancak canlı olmayanların da dahil olduğu büyük varlık kümesi içindeki ayrılığı ile tanımlayabiliriz. Canlı her şeyden önce birçok büyük, karmaşık bir moleküldür.
Ama onu diğer moleküllerden ayıran, kendi benzerini yaratması, sentezlemesidir. Kendi benzerini sentezleyen moleküller ortaya çıktığı andan itibaren artık fizik değil, biyolojik yasaların egemen olduğu yeni bir varlık ve hareket biçimi ortaya çıkar.
Şimdi aynı mantığı topluma uygulayalım.
Biz toplumu insanlar arası ilişki olarak tanımladığımızda henüz toplumun ne olduğunu tanımlamış olmayız. Çünkü pek ala insan türü bir sürü halinde de yaşayabilir ve tarihte en azından iki milyon yıl boyunca, küçük ve karmaşık ve giderek karmaşıklaşan sürüler halinde yaşamıştır insan türü.
Burada soru şudur, hangi noktada bu insanlar arasındaki ilişki bir sürüden farklılık gösterir, Toplum’u sürüden ayıran temel fark nedir?
Sürü ortaklaşa çıkar etrafında bir araya gelmedir. “Kazan kazan” ilkesi geçerlidir. “Bütün parçaların toplamandan büyüktür” ilkesi geçerlidir. Ama sürüde yaptırım ve cezalandırma yoktur. Ortak çıkar vardır. Parçanın bütüne tabi olması yoktur.
Toplumda ise, yasak ve yaptırım vardır. Parça bütüne tabidir. Eksiyle esinin çarpımı artıyı verir. Basit bir aritmetiksel toplamdan öte cebirsel bir toplam söz konusudur.
Böyle cebirsel toplam gibi olan ilişkileri, yani parçanın bütüne tabi olduğu toplumsal ilişkileri; bunların basit toplamdan öte avantajlarını, doğa birçok kez birbirinden bağımsızca keşfetmiştir. Tüm çok hücreli canlılar. Hamamböcekleriyle akraba Termitler, Arılar ve Arılardan türeyen Karıncalar, Afrika boynuzunda yaşayan, Çıplak Köstebek denen memeliler en bilinen örneklerdir.
Bu parçanın bütüne tabi olduğu ilişkilerde ortaya çıkan yine biyolojik yasalara tabi bir canlı türüdür.
Toplum söz konusu olduğunda, parçanın bütüne tabi olduğu ilişkilerde ortaya çıkan yeni bir canlı türüdür ama bu canlı türü artık biyolojik yasalara tabi değildir. Yepyeni bir hareket ve varoluş biçiminin ortaya çıkışıdır. Yeni canlı türü, sosyolojik yasalara tabidir.
Karınca, arı, termit, çıplak köstebek “kolonileri”, bu parçanın bütüne tabi olduğu cebirsel birlikler, kelimenin gerçek anlamında “koloni” değil, yeni birer canlı türüdürler. Çünkü bunların üyeleri kendi başına üreyemez ve varlığını sürdüremez. Bu tıpkı çok hücreli canlıları oluşturan hücrelerin ayrı bir canlı türü olmamaları gibidir.
Peki toplumu bunlardan ayıran nedir?
Bütün bu canlı türleri hep işbölümü ile, o işbölümünün kalıcılaşması ile ve o işbölümündeki canlıların zamanla yeni canlının organları haline dönüşmesiyle oluşur.
Yani basit toplamın cebirsel bir toplama dönüştüğü, parçanın bütüne tabi olduğu ve sonuç olarak ortaya yeni bir canlı türünün çıktığı bütün biyolojik evrim süreçlerinde manivela işbölümü ve uzmanlaşmadır.
Toplum ise, uzmanlaşma ve dolayısıyla yeni bir canlının organlarına dönüşme olmadan parçanın bütüne tabi olduğu yeni bir canlı türü olarak ortaya çıkar.
Bu canlı türü artık sadece yeni bir canlı türü değil, yeni bir varoluş ve hareket biçimidir. Toplum’da uzmanlaşma ve iş bölümü, çok sonraları, neolitik devrim döneminde ortaya çıkacaktır.
Peki hangi manivela ile bu cebirsel birlik, bu yeni canlı türü ortaya çıkmış olabilir? Parçanın bütüne tabi olduğu birliğe nasıl geçilmiş olabilir?
Bu ancak yaptırım ve yasakla olabilir. Yaptırım ve yasak: biri olmadan diğeri olamaz. Yaptırım olmadan bir yasak uygulanamaz; yasak olmadan da yaptırım olamaz. Yaptırım ve yasak ise ancak sınırları belirli bir toplulukta uygulanabilir. Topluluğun dışındakine karşı yaptırım ve yasak anlamsızdır. O noktada parçanın bütüne tabi olması değil, savaş söz konusudur; çıkarların çatışması söz konusudur. Yaptırım ve yasakta ise, bütünün çıkarına parçanın çıkarını tabi kılmak.
Bu yaptırım ve yasağın olması için ise, toplumu (bütünü) temsil eden, sınırları çizen bir “şey” gerekir. Bu totem olabilir, Allah olabilir, bir ilke olabilir.
Freud’un “Süper ego”dediği tam da budur.
Burada Din’in ne olduğunu da bulmuş oluyoruz. Tüm dinler bu sınırları çizer ve ilişkileri düzenler. dolayısıyla Din, tümüyle üstyapıyı oluşturur. Müzikten, danstan, hukuka, ahlaka, neler yeneceğine ve yenmeyeceğine kadar her şey ancak bir din içinde var ve anlamlı olabilir.
O halde, din ortaya çıktığı anda, yani yasak ve yaptırımlar ile sürünün sınırları çizildiği anda, Din doğar, Din’in doğuşu ile birlikte toplum doğar.
Toplumun doğuşuyla birlikte, öncesinde organ işlevi gören, biyolojik bir evrime yol açan nesneler üretim araçlarına dönüşür ve toplumsal evrimin araçları haline dönüşürler. Böylece analitik olarak üretim ilişkileri veya daha geniş olarak, ekonomik ilişkiler denen toplumun alt yapısı ortaya çıkar. Altyapının üzerinde de ona uygun bir üstyapı, yani Din bulunur.
Toplumun ortaya çıkışıyla birlikte, o toplumu oluşturan bireyle artık insan türünden canlılar olmaktan çıkarlar toplum denen canlının hücreleri gibi olurlar. Toplumun dışında bağımsız olarak var olamazlar ve çoğalamazlar. Topluluklar ancak bölünerek yeni toplumlar veya topluluklar kurabilirler.
Ve bu Toplum denen canlı türü, aynı nişi paylaştığı bütün Homo Sapiens, Neandertal gibi tüm insan türlerini yok etmiştir. Bugün dünyada insan türü yoktur. Toplum oluşturanlar kelimenin gerçek anlamıyla insan türünden değildirler. Toplum dışında var olamazlar.
O halde toplum, parçanın bütüne tabi olduğu ama bunun iş bölümüyle değil, yasak ve yaptırım ile sağlandığı bir canlı türüdür.
Bu canlı türünün evrimi ise, biyolojik değil toplumsal yasalara tabidir.
Bu canlı türü 70.000 yıl önce ortaya çıkmıştır.
Tarihteki en büyük devrim budur, yani toplumun ortaya çıkışıdır diyebiliriz.
Bu devrim “Mitokondriyal Havva” ile genlerimize kazınmıştır.
İşte şimdi eşiğinde bulunduğumuz devrim, Toplumu ortaya çıkaran yaptırım ve yasağın, yani zorunluluklar aleminin ötesinin ortaya çıkışını gündeme getirdiği için, ta toplumun ortaya çıkışına dönmüş bulunuyoruz.
Astronomide ne kadar uzağa bakarsak o kadar eskiyi görürüz. Toplumda da.
Ve “uzak” artık hemen önümüzde.
Bir zamanların “Gelecek çoktan başladı” reklam spotuna ithafen diyebiliriz ki, uzak gelecek yakında başlıyor. Geleceğin eşiğindeyiz.
Yaptırım ve yasak zorunluluklar alemi demektir. Özgürlükler alemi ise zorunluluklar aleminin ötesinde, “zenginliklerin gürül gürül aktığı” bir toplumda ortaya çıkabilir.
Robotlar, yapay zekalar vs. böyle bir durumu mümkün kılmaktadır.
Görüldüğü gibi, aslında sıradan bir yazı serisi gibi görünen bu yazılarda aslıda Marksizmin kavramlarını daha dakik olarak tanımlıyoruz ve Marksizmi yeniden kuruyoruz.
Bu yazı serisinde dile getirilenler daha önce hiç kimse tarafından ifade edilmemişlerdir.
Bu kavram sistemi sadece toplumu ve onun ortaya çıkışını vs. açıklamamaktadır, aynı zamanda eşiğinde bulunduğumuz devrimi anlayabilmek için de gereklidir.
Toplum üretici güçlerini değiştirerek üretim ilişkilerini, üretim ilişkilerine bağlı olarak bölüşüm ve tüketim, dolayısıyla ekonomik ilişkilerini; ve ekonomik temelini değiştirerek onun üzerinde yükseldiği tüm üstyapıyı, yani dini, değiştiren bir canlı türüdür dedik.
Ama dikkat edilirse, burada zekanın yeri yoktur.
Toplum denen canlı türü zeki bir canlı türü değildir.
Toplum denen canlı türünün hücreleri gibi kabul edilebilecek insanlar zekidirler ama toplum bir bütün olarak zeki bir canlı türü değildir.
Tek tek insanlar verili bir durumda neyi nasıl yaparlarsa daha kolay ve tehlikesiz yapacaklarına karar verebilecek bir zekaya sahiptirler. Ama toplum böyle bir işleyişten ve mekanizmadan yoksundur.
İnsanların zeki olması, toplumun zeki bir şekilde değiştiği ve davrandığı anlamına gelmez.
Bunu faşizmi açıklayabilmek için, Frankfurt Okulu’nun geliştirdiği, araçsal akıl ve nesnel akıl ayrımına benzetebiliriz.
Araçsal bir akılla bir fabrika, bir şirket, bir kent, hatta bir ulus en akli biçimde örgütlenebilir. Ama bit bütün olarak bunlar tüm toplumun akılsızca örgütlenmesi sonucunu verirler. En klasikleşmiş örnek, Nazizmin konsantrasyon kamplarında Yahudilerin imhasıdır. İmha mükemmel olarak örgütlenmiştir. Son derece zekice ve aklidir. Ama yapılan işin tümü sosyolojik olarak akli değildir.
Toplumun zeki olmaması ve insanların zeki olması da benzer.
Biyolojik evrim pasif olarak; zeka aktif olarak dış dünyadaki bağlantıları, yasaları görür ve onlara uyarak onları egemenliği altına alır.
Toplum ise, kapitalizmde, doğadaki yasaları ve bağlantıları görüp onlara uyarak onları egemenliği altına alabilir ama kendisini yönlendiren yasaları göremez ve onlara uyup onlara egemen olamaz. Hatta bu görme yeteneğini, önce değişimin ve değer yasasının ortaya çıkışıyla, sonra sınıflı topluma geçişle, devletin ortaya çıkışıyla ve son olarak kapitalizmin ortaya çıkışı ve meta üretiminin ve kar ilkesinin tüm topluma egemen olmasıyla bütünüyle yitirir.
Toplum denen canlı türü, belki de tam bu nedenle cennetin kapısından dönecek ve yok olacaktır.
Yaşadığımız toplumda hiçbir şeyin akli olmadığını gördüğümüz ve bildiğimiz halde toplumun gidişini bir türlü değiştiremeyiz.
Marksizm bir bakıma toplumu toplumun kendi evrim yasalarını keşfederek akıllı bir canlı türü haline getirme çabasıdır.
Ama bu akıl, araçsal bir akıl değildir. Yani tek tek insanların, firmaların, devletlerin vs. değil, bir bütün olarak toplumun sorunlarını çözen bir akıl olmak zorundadır. Yani nesnel bir akıl olmalıdır. Tarih öncesindeki mitolojik kahramanlar ve tarihteki peygamberler nesnel aklı, yani bir bütün olarak toplumun verili üretici güçler ve ilişkileri koşullarında en uygun ilişkileri tanımlamışlardır.
İşte Marksizm bu nesnel akıl olmalıdır. Yani bugünkü üretici güçlerin derecesine uygun ilişkileri tanımlayan ve yerleştirmeye çalışan bir din, bir üstyapı tasavvuru olmalıdır. Bir din olabilmesi için, öncelikle toplumun hareket yasalarını bilmelidir, yani bilim olmalıdır. Marksizm gerçekten bir bilim olduğunda din, din olduğunda da bir bilim olabilir.
Tek tek akıllı insanlar, ancak bir nesnel aklı benimsediklerinde, ki bunlar sınıflı bir toplumda gayrı memnunlar ve alttakiler olacağından alt sınıflar diyebiliriz, toplum nesnel bir akla göre davranabilir.
Burada robotların zekasının insanların zekasını geçmesi gibi sorunların da nasıl yanlış kavramlarla ele alındığını görüyoruz.
Robotların geliştirecekleri zeka, ancak araçsal akıl olabilir. Bu bakımdan bizleri geçebilir de bir noktadan sonra ama bu robotların nesnel akla da ulaşacakları, yani toplumun yasalarını da bulacakları anlamına gelmez.
Eğer olur da robotlar ya da yapay zekalar nesnel akla sahip olurlarsa, yani toplumun hareket yasalarını bulurlarsa bu onların Marksizmi yeniden yazması ve keşfetmesi anlamına gelir.
Eğer o zamana kadar bizler, kapitalizmi, ulusları, ulusal devletleri yıkıp, emeği ortadan kaldırıp, topluma son verememişsek, robotlar bizim için bunu yapabilirler.
Yani insanlardan daha zeki robotlar, ancak Marksist robotlar olabilir.
Bu robotlar, bugün insanların kafalarında egemen olmuş, kendilerini tehdit edecek varlıklarına son verecek robot tasavvurlarını okuduklarında, “kişiyi nasıl bilirsin kendin gibi diyerek” bu günün insanlarıyla alay edeceklerdir.
Bugünkü insanların robot veya yapay zeka tasavvurlarının, Rönesans ressamlarının Floransalı isa veya Meryem tasavvurlarından farkı yoktur. Sadece tarih değil gelecek tasavvurları da geleceği değil, bugünkü insanların dünyasını yansıtırlar.
Robotlar ya da yapay zekalar değildir tehlikeli olan, onları bir tehlike olarak görenlerdir.
Önümüzdeki devrim, bir toplum biçiminden diğer toplum biçimine değil, kısa bir geçiş döneminin ardından, toplumun ortadan kalkmasına, hiçbir üretim yapmayan Homo Sapienslerin yaşadığı bir cennete yol açar.
Elbette var olan devletler ve egemen sınıflar bu dönüşümü engellemek için her şeyi yapacaklardır.
Ama üretici güçlerdeki bu devrim aynı zamanda bizler için yepyeni mücadele olanakları ve sorunları da ortaya çıkaracaktır. Burada yapmaya çalıştığımız bunları tartışabilmek için bir kapı açmaya çalışmaktır.
Bu toplumun yeni bir canlı türü olduğu, toplumun sürüden nasıl ayrıldığı, ne zaman ortaya çıktığı gibi, daha önce sorulmamış soruları sormamız ve toplumun ortaya çıkışına ve evrimine dolayısıyla devrimlere ilişkin tezleri geliştirmemiz aslında çok başka, tamamen günümüzün sorunlarına bir çözüm ve açıklama bulma çabasının ürünüdür.
Buraya kadar ele alınan sorunları bir yan ürün olarak çözmüştür.
Bilindiği gibi günümüzde din, uluslar, yeni sosyal hareketler en önemli sorunlar gibi görünüyor.
Biz bunların ne olduğunu anlam çabası içindeydik. Bunları açıklamak için kavramsal araçlarımızın yetmediğini, buralarda teorik bir boşluk olduğunu düşünüyorduk.
Buradan hareketle dinin ve ulusun ne olduğu sorunuyla karşılaştık.
Ulusun ne olduğunu Marksizmin tanımlayamamasının nedeninin dinin ne olduğunu açıklayamamasında, hatta açıklayamadığının farkında bile olmamasında olduğunu gördük.
Dini tanımlayıp da aslında tümüyle üstyapı olduğunu görünce buradan modern toplumun dininin özel ve politik diye iki alan tanımlamak olduğunu bu ayrım aracılığıyla tüm insanları eşitleyip birleştirebildiğini gördek. Buna bağlı olarak ulusun ve ulusçuluğun, politik olanı, bir toprak parçası, dil, kültür veya dinle tanımlayarak, insanların yerine ulusları geçirerek ve insanları bölerek bir karşı devrim olduğunu ortaya çıkardık.
Böylece bugünkü programsızlık ve sorunlar son buluyordu.
Dünya çapında görev, ulusal olanla politik olanın çakışması ilkesinin reddi, ulusun ve ulusçuluğun kişisel bir sorun olması, ulusların ve ulusçuluğun politik alandan dışlanması idi.
Türkiye gibi ülkelerde ise, ulusun, yani devletin, yani politik olanın, bir dille, dinle, kültürle, tarihle tanımlanmasına karşı mücadele.
Ama bu programın ardındaki teori aynı zamanda bir yan ürün olarak, insan oluş sürecinde antropolojinin açıklayamadığı sorunları; keza tarihsel dönemlerde dinlerin ortaya çıkış, yayılışlarını, dolasıyla devrimleri de açıklama olanağı sunuyordu.
Ama sadece bu kadar değil, eşiğinde bulunduğumuz devrimi kavramak için de temel kavramsal araçları da sağlıyor. Toplumun da sonuna geldiğimizi gösteriyor.
Ya özgürlükler alemine geçerek ya da geçemeyip, ulusları ve ulusal devletleri yok edemeyip yok olarak.
15 Aralık 2017 Cuma
Demir Küçükaydın
demiraltona@gmail.com
Bloglar:
https://steemit.com/@demiraltona
https://demirden-kapilar.blogspot.de
Video:
https://www.youtube.com/user/demiraltona
Podcast:
https://soundcloud.com/demirden-kapilar
İndirilebilir kitaplar:
https://drive.google.com/open?id=0BxCB_Gtx8VYAcDREeTJVLW93MjA
Bu resim şuradan alındı:
